Nghệ thuật hòn non bộ tại Việt Nam Hòn non bộ là tiểu cảnh nghệ thuật trong kiến trúc nhà ở, sân vườn. Các tiểu cảnh này có thể được thiết kế từ sự sáng tạo của kiến trúc sư hay từ mô phỏng các phong cách có thật bên ngoài. Việc sắp đặt tiểu cảnh hòn non bộ đòi hỏi kỹ năng, kinh nghiệm và kiến thức của người thi công rất cao chứ không đơn thuần là sắp đặt, trang trí tùy ý vì về một mức độ nào đó, hòn non bộ thực sự có ý nghĩa phong thủy trong một không gian nhất định. Nghệ thuật hòn non bộ tại nước ta được hình thành từ rất lâu Năm Ất Dậu (985), nhân mừng lễ sinh thần của vua Lê Đại Hành, các quan trong triều đề xuất xây dựng một quang cảnh nước non để ca ngợi công lao của Vua cho quốc thái dân an. Đây được xem là công trình tiểu cảnh đầu tiên của nước ta. Mô hình hoàn thành xong nhận được nhiều lời khen ngợi và thích thú người xem. Nhờ đó, thú chơi tiểu cảnh hòn non bộ nhanh chóng được các quan lớn bé trong triều thích thú và xây dựng cho mình những tiểu cảnh trong phủ. Tiểu cảnh hòn non bộ tại hội quán Phúc Kiến (Hội An) Ngoại trừ các đình, miếu không có hòn non bộ, còn lại, các đền, chùa, lăng tẩm bắt đầu có những tiểu cảnh non bộ trong khuôn viên. Và sau đó là các gia điền địa chủ. Bên cạnh ý nghĩa phong thủy còn về mặt thẩm mỹ, kiến trúc, thể hiện sự oai nghiêm, quyền lực gia chủ. tiểu cảnh hòn non bộ trang trí rồng phượng thể hiện uy nghi Đặc điểm hòn non bộ trong kiến trúc nhà Việt Một quần thể hòn non bộ thường gồm 3 thành phần chính: Đá – hồ – cây cối. Đá mô phỏng núi, hồ nước mô phỏng sông suối hoặc hồ lớn, cây cối mang sinh khí, thiên nhiên cho cảnh quan. Các vật dụng trang trí khác cho tiểu cảnh thêm độc đáo như tượng gốm, cá, rùa,… vẫn thường được bày trí một số nơi. Tiểu cảnh hòn non bộ cỡ nhỏ trong bể cạn Hòn non bộ Việt gồm những cụm núi đá, xung quanh là hồ nước. Hồ nhỏ thì tầm 15cm đến 20 cm, thường được trưng bày trong phòng khách như một vật trang trí. Hồ lớn từ 2 đến 3 mét thích hợp đặt trong sân vườn nhà. Còn tại các đền, chùa, hội quán hồ thường rộng từ 9 – 10 mét, trải dài nhiều tiểu cảnh nhỏ khác rất bắt mắt. Trong hồ, người ta thường nuôi cá, trồng cây thủy sinh. Có nhiều nơi hồ to, rộng có thể nuôi cả rùa. Quần thể hòn non bộ lớn Hồ nước được xem là Bể tiền tài trong quan điểm nhiều người, do đó khi chơi hòn non bộ có tiểu cảnh nước, người chơi luôn phải đảm bảo nước trong hồ trong, sạch và luôn tràn đầy. Với cuộc sống hiện đại và biến đổi khí hậu nóng dần như hiện nay, tiểu cảnh nước trong hòn non bộ còn góp phần giúp dịu nhiệt, giải tỏa căng thẳng, áp lực thần kinh cho gia chủ. Tiếng nước chảy, dòng nước trong mát và không gian tràn đầy sức sống thực sự là liệu pháp an thần rất tốt trong nhà. Nếu hòn non bộ muốn có cây mọc trên đá thì đá dùng đắp hòn non bộ là đá xốp, dễ hút nước để cấp ẩm nuôi cây như đá san hô là phù hợp. Hoặc đá vôi cũng có thể dùng được nhưng cần có khe nứt, kẽ gân tạo mạch nước. Đá non bộ trong tiểu cảnh Việt thường là các dạng đá mô phỏng được ngọn núi, đồi cao, nhìn giống thật hơn. Khác với tiểu cảnh người Nhật, người Hoa, họ thích các tảng đá cao, hình thù tượng trưng, lạ mắt. Cây kiểng trong quần thể hòn non bộ cần hài hòa về màu sắc và bố cục Cây cối trong tiểu cảnh hòn non bộ Việt Nam thật ra không được chú trọng như tiểu cảnh phong cách Nhật. Các dáng cây, thế đứng của cây như trong nghệ thuật Bonsai của người Nhật chỉ mới du nhập, phát triển trong mỹ thuật tiểu cảnh sân vườn nước ta gần đây, nhưng cũng không đòi hỏi khắc khe như người Nhật. Cây chỉ cần khỏe mạnh, cao không quá dáng núi, không rời rạc, xiêu vẹo và phù hợp với tổng thể là ổn. Trong nhà vườn Việt Nam xưa, hòn non bộ có một vị trí quan trọng trong sân vườn. Người ta thường đặt ở sân trước như làm cảnh quan đón khách cũng như tấm bình phong chắn gió, tà khí cho nhà lớn. Phần lớn, sân chùa cổ đều có hòn non bộ. Các cung, tẩm xưa vẫn tìm thấy nét đẹp kiến trúc này. Những nguyên tắc căn bản khi sắp đặt hòn non bộ Tuy rằng ngày nay, với sự giao thoa giữa các văn hóa, mỹ thuật kiến trúc khiến phong cách tiểu cảnh sân vườn nói chung và hòn non bộ nói riêng có phần đơn giản, thoải mái hơn. Nhưng, vẫn phải giữ những nguyên tắc bất di bất dịch tuyệt đối không được phạm phải. Vị trí đặt hòn non bộ không được đặt ở tầng trên cùng của căn nhà Nhà nhỏ, sân rộng nên đặt hòn non bộ loại nhỏ, vừa sân trước nhà tạo tiền án còn gọi là chu tước (theo phong thủy) Các đá giả núi không được đặt bằng phẳng, ngang nhau về độ cao mà nên chỉ ra núi chính, phụ, cao thấp rõ ràng. Về mặt cảm quan sẽ đẹp hơn, về mặt phong thủy sẽ giúp gia chủ an ổn, nội bộ không lục đục, tranh quyền thế. Không nhất thiết phải có một tiểu cảnh hòn non bộ trong nhà, nhưng nếu đã có ý định sắp đặt một tiểu cảnh, bạn cần cân nhắc kỹ và có ý kiến tham khảo của người lành nghề để giúp bạn sở hữu một tiểu cảnh đẹp, hài hòa, không những tôn lên kiến trúc nhà vườn mà còn bồi đắp thêm vận khí tốt lành cho gia đình.
