Dây chằng gối được xem là thành phần thụ động chính cản trở sự trượt ra trước của xương chày so với xương đùi và góp phần vào độ vững xoay của khớp gối ở cả mặt phẳng trán và mặt phẳng cắt ngang. Đứt dây chằng gối là một thương tổn thường gặp mà nguyên nhân chủ yếu do các chấn thương thể thao, tai nạn giao thông, tai nạn lao động hay tai nạn sinh hoạt. Khi dây chằng gối bị đứt, xương chày bị trượt ra trước so với xương đùi, khớp gối bị mất vững, người bệnh đi lại khó khăn. Tình trạng lỏng khớp kéo dài có thể dẫn đến các thương tổn thứ phát như rách sụn chêm, giãn dây chằng bao khớp, thoái hóa khớp. 1. Lợi ích của các bài tập vật lí trị liệu sau mổ dây chằng gối Hiên nay các phương pháp chữa đau khớp gối đã có nhiều tiến bộ vượt bậc, đặc biệt là sau khi có thêm kỹ thuật thay mới phần dây chằng gối nhờ sự hiểu biết kỹ càng hơn về cấu tạo sinh học cũng như cơ học của khớp gối. Chính vì thế, các hướng tập luyện thể dục thể thao, vật lý trị liệu nhằm phục hồi chức năng sau khi phẫu thuật đã có bước tiến đáng kể. Tập vật lí trị liệu sau mổ dây chằng gối giúp khớp gối thích nghi dần lại với hoạt động sinh lí bình thường Cụ thể, theo giải phẫu cho thấy phần dây chằng gối chính là bộ phận làm vật cản cho sự trược đi trượt lại ra trước, về sau của xương chày so với xương đùi, ngoài ra nó cũng góp phần tác động vào sự vững chắc khi khớp gối hoạt động. Vì thế mà chỉ cần một tác động lên đầu gối, ví dụ như tai nạn lao động, tai nạn giảo thông hoặc trong sinh hoạt hằng ngày cũng có thể khiến dây chằng chéo trước bị đứt. Khi phần dây chằng chéo gối này bị đứt, thì xương chày sẽ bị trượt ra trước so với xương đùi, vì thế mà khớp gối bị mất đi độ vững chắc, người bệnh vận động, đi lại khó khăn hơn bao giờ hết. Bên cạnh đó, tình trạng lỏng khớp kéo dài còn có thể dẫn đến các thương tổn thứ phát như rách sụn chêm, giãn dây chằng bao khớp, thoái hóa khớp. Vì thế cách chữa trị tốt nhất là phẫu thuật nội soi nhằm tác động tái tạo và làm mới dây chằng gối. Và sau khi phẫu thuật thì người bệnh nên tiến hành tập vật lý trị liệu sau mổ dây chằng gối để lấy lại khả năng vận động trước kia của khớp gối. Giai đoạn này sẽ được các bác sĩ chuyên khoa chỉ định, theo dõi sát sao tùy thuộc vào tình trạng, mức độ tổn thương dây chằng cũng như kết quả sau quá trình mổ và chất liệu bộ phận mới ghép vào tái tạo cho phần dây chằng chéo gối. Bài tập vật lí trị liệu cho khớp gối sau mổ chính là yếu tố để thấy được sự khác biệt trong điều trị. Phẫu thuật nội soi tái tạo dây chằng gối cho phép người bệnh tập vật lý trị liệu khớp gối sớm sau phẫu thuật, giúp khớp gối nhanh chóng lấy lại được biên độ vận động như trước phẫu thuật, sức cơ hồi phục, đồng thời tránh teo cơ đùi. 2. Các phương pháp và kỹ thuật phục hồi chức năng sau phẫu thuật dây chằng gối. Bài tập gồm những giai đoạn như sau: 2.1. Ngày 1 sau phẫu thuật – Tập lắc, di động xương bánh chè – Mang nẹp đùi cẳng chân cố định sau mổ: tập dạng và khép chân, tập nâng toàn bộ chân lên khỏi mặt giường, tập vận động cổ chân trong nẹp. – Tập co cơ tĩnh trong nẹp: tập gồng cơ đùi, cơ cẳng bàn chân – Tháo nẹp ngày 3-4 lần, tập gấp duỗi gối chủ động có trợ giúp, gấp gối <60º – Đeo nẹp liên tục cả ngày và đêm, kê cao chân phẫu thuật khi nằm nghỉ. – Bệnh nhân có thể ngồi dậy trên giường. 2.2. Ngày 2 sau phẫu thuật – Tiếp tục tập các bài tập trên như ngày thứ nhất – Mang nẹp: bệnh nhân có thể tập ngồi, tập đứng dậy tỳ nhẹ xuống chân đau với trọng lượng bằng 50% trọng lượng cơ thể. – Sử dụng 2 nạng nách trợ giúp. 2.3. Ngày 3 sau phẫu thuật – Tiếp tục tập các bài tập như ngày 1, 2 với cường độ tăng dần. – Tập vận động chủ động có kháng trở các khớp tự do tại chân phẫu thuật. – Bệnh nhân đi lại, sử dụng 2 nạng nách trợ giúp. 2.4. Sau 1 tuần sau phẫu thuật – Có thể gấp gối đến 90 độ. – Chịu trọng lượng trên chân phẫu thuật với cường độ tăng dần đến 100% trọng lượng. – Nếu khớp gối sưng đau tăng lên, ngưng tập, chườm lạnh khớp gối. – Mang nẹp cố định gối 4 tuần.Sử dụng nạng nách 4-6 tuần. – Sang tuần thứ 2: Khớp gối phải được duỗi hoàn toàn, gối phải gấp được 90 độ, sức cơ tứ đầu đùi phải đủ mạnh. 2.5. Từ tuần thứ 3 đến hết tuần thứ 4 – Tăng cường tập vận động thụ động gối để gối gấp dần tối đa đến 120 độ. – Tăng cường tập nâng chân, tập gấp duỗi gối chủ động tư thế ngồi (chưa có lực cản) để tăng sức cơ tứ đầu đùi. – Tập đứng dồn 100% trọng lượng lên chân phẫu thuật. – Tập đạp xe đạp tại chỗ không có lực cản. – Tập sức cơ tứ đầu đùi bằng cách dùng lực cản ở cẳng chân khi khớp gối duỗi dần từ 90 đến 60 độ. Sau phẫu thuật 4 tuần phải đạt: tầm vận động khớp gối là 120 độ và có thể đứng được trên chân phẫu thuật với toàn bộ trọng lượng cơ thể. 2.6. Từ tuần thứ 5 đến hết tuần thứ 6 – Tập gấp gối tích cực hơn để tăng tầm vận động của khớp. – Tập nhún đùi (xuống tấn) trong giới hạn khớp gối duỗi dần từ 90 đến 40 độ và ngược lại, tốc độ tăng dần theo thời gian. – Tập bước lên và bước xuống một bậc thang. – Tập sức mạnh cơ đùi bằng cách tập nâng đùi với tạ hoặc bao cát hoặc chun khi khớp gối gấp 90 độ với trọng lượng tăng dần. – Dây mềm sẹo mổ, tập di động xương bánh chè. 2.7. Từ tuần thứ 7 đến hết tuần thứ 10 – Tăng cường các bài tập trên để đạt được biên độ gấp duỗi khớp gối thụ động bình thường. – Bỏ nẹp, tập đi bộ tích cực và tập dáng đi bình thường. – Tập bước lên và bước xuống đến 2-3 bậc thang. – Tập nhún đùi với tầm vận động gấp duỗi gối tăng lên và tốc độ tăng dần. – Tập chạy trên đường bằng phẳng. 2.8. Từ tuần thứ 11 đến tuần thứ 16 – Tăng cường các bài tập trên. – Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày. – Tập gấp duỗi gối chủ động phải đạt biên độ bình thường. – Vào tuần thứ 16 tầm vận động duỗi chủ động phải đạt duỗi hoàn toàn. 2.9. Từ tháng thứ 5 đến hết tháng thứ 6 – Tập các bài tập tăng cường sức mạnh cơ tứ đầu đùi và cơ chậu chày. – Tập chạy tốc độ tăng dần, tập lên xuống bậc thang tích cực hơn. 2.10. Tháng thứ 7 – Bắt đầu làm quen các môn thể thao ưa thích nhưng với mức độ phù hợp. Từ tháng thứ 8 trở đi mọi hoạt động nặng đều được tham gia, tập nhảy trên chân được phẫu thuật. Tập luyện và thi đấu thể thao bình thường. 3. Các điều trị khác – Điều trị: Thuốc giảm đau chống viêm chống phù nề tăng cường. – Vật lý trị liệu: vi sóng, điện phân thuốc, điện xung từ tuần thứ 2 sau phẫu thuật tại các trung tâm vật lí trị liệu. – Điều trị hỗ trợ: bằng các dụng cụ nạng, gậy, chun, tạ. Hy vọng bài viết trên sẽ giúp các bạn biết thêm về tập phục hồi chức năng sau mổ dây chằng gối hiệu quả.
